Афіцыйны Менск адзначае сёньня, 3 ліпеня, Дзень незалежнасьці Беларусі. Але наколькі гэтая дата адпавядае гістарычнай рэчаіснасці?
Па сутнасці, гэтая дата — толькі частка агульных намаганняў Лукашэнкі сцерці з памяці беларусаў нацыянальную самасвядомасць і вярнуць іх да савецкіх «скрэп».
У 1992-1996 гадах Дзень незалежнасці ў Беларусі афіцыйна адзначаўся 27 ліпеня — у гэты дзень у 1990 годзе Вярхоўны Савет БРСР зацвердзіў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце. Дакумент замацоўваў прыярытэт беларускіх законаў над саюзнымі, а тэрыторыя дзяржавы абвяшчалася непадзельнай і недатыкальнай. Пасьля гэтага Беларусі ўдалося вярнуць дзяржаўныя сымбалі — бел-чырвона-белы сьцяг і герб «Пагоня», а канчатковую кропку ў гісторыі Саюзу паставілі падзеі сьнежня 1991 году і падпісаньне дамовы. Белавежскія пагадненні. Менавіта 27 ліпеня Вярхоўная Рада зацьвердзіла дзяржаўным сьвятам — Днём Незалежнасьці.
Але пасьля перамогі на прэзыдэнцкіх выбарах у 1996 годзе Аляксандар Лукашэнка ўзяў курс на вяртаньне ў Саветы. Ён быў ініцыятарам рэспубліканскага рэферэндуму, які адбыўся 24 лістапада 1996 года і па сутнасці вызначыў увесь будучы аўтарытарны вектар развіцця Беларусі.
Вынікі рэферэндуму не былі прызнаныя ні Прэзідыумам Вярхоўнага Савета Беларусі, ні большасцю заходніх краін і міжнародных арганізацый — у прыватнасці, АБСЕ і Радай Еўропы. Фактычна гэта быў дзяржаўны пераварот, паколькі пытанні, звязаныя са змяненнем Канстытуцыі, мог вырашаць толькі парламент краіны, аднак, насуперак закону, яны былі вынесены на плебісцыт.
Уласна, адным з пытанняў таго рэферэндуму, за які прагаласавалі постсавецкія беларусы, быў перанос Дня Незалежнасці на 3 ліпеня. Фактычна гэта дата вызвалення Мінска ад фашысцкіх захопнікаў у ходзе аперацыі «Баграціён» у 1944 годзе. Раней гэты дзень адзначаўся ў Мінску як Дзень горада. Здавалася б, набыццё суверэнітэту і вызваленне тэрыторый ад фашыстаў — складана знайсці рэальную гістарычную сувязь. Але Лукашэнка прывык цалкам перакручваць сэнсы. Хутчэй за ўсё, ён, як і Пуцін, бачыў аддзяленне ад СССР не як свята, а як «найвялікшую трагедыю».
Перанос святкавання стаў яшчэ адным звяном Лукашэнкі на шляху выцяснення беларускай ідэнтычнасці. Дзяржаўныя сымбалі — ненавісныя бел-чырвона-белы сьцяг і герб «Пагоня» — былі замененыя на некалькі мадэрнізаваныя сымбалі БРСР, расейскай мове нададзены статус дзяржаўнай, сьвята «Дзень г.п. з'явіліся Дзяржаўны сцяг, Дзяржаўны герб і Дзяржаўны гімн», які меў на мэце замацаваць у масавай свядомасці савецкія сэнсы.
У той час беларусам было няцяжка адмовіцца ад даты 27 ліпеня — для многіх яна не паспела набыць эмацыйны сэнс і хутчэй, наадварот, асацыявалася з крызісам. А ў нацыянальна свядомых беларусаў 27 ліпеня «спаборнічаў» з Днём Волі (25 сакавіка, днём абвяшчэння незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі ў 1918 г.), які свядомыя беларусы лічылі больш значным. Гэтая дата і праўда таксама вельмі важная для нацыянальнага гістарычнага кантэксту.
Акрамя Дня Волі ў грамадстве фігуруюць і іншыя даты, якія можна было б «пазначыць» як Дзень Незалежнасці — абвяшчэнне незалежнасці Беларусі 25 жніўня 1991 года, перайменаванне БРСР у Рэспубліку Беларусь 19 верасня 1991 года, або гадавіна перамогі ўкраінскіх збройных сілаў над расейскім войскам 8 верасьня 1514 году. Але цяпер гэтыя даты абмяркоўваюцца толькі ў вузкім коле экспертаў, гісторыкаў і актывістаў, а большасць людзей іх не памятае.
Мы па-ранейшаму лічым, што 27 ліпеня Беларусь атрымала сапраўдную, сучасную незалежнасць, канчаткова вызваліўшыся ад савецкіх кайданоў. Дакладней, павінна была атрымаць. Калі б чарговы дыктатар не стаў на шляху.
Comments