Беларусь усё часцей сутыкаецца з праблемай маштабавання вытворчасці без рэальнага рынку збыту. Дзяржаўныя інвестыцыі ў мадэрнізацыю і пашырэнне заводаў павінны былі спрыяць эканамічнаму росту, але замест гэтага прывялі да празмернасці магутнасцей, росту запазычанасці і фінансавых цяжкасцей. Найбольш пацярпелі цэментная прамысловасць, дрэваапрацоўчая, калійная прамысловасць, машынабудаванне.
Цэмент: вытворчасць ёсць, а пакупнікоў няма
Цэментная прамысловасць — адзін з найбольш паказальных прыкладаў. У 2012–2014 гадах у мадэрнізацыю трох прадпрыемстваў краіна ўклала больш за 1 мільярд долараў. Магутнасць вырасла амаль у тры разы — да 8,5 млн тон у год. Але попыт заставаўся нізкім, і экспарт у ЕС і Украіну фактычна спыніўся.
У 2023 годзе галіна панесла страты ў памеры 64,2 мільёна долараў. Найбольш пацярпелі:
«Крычаўцэментнашыфер» — $36,9 млн страт (рост у 4 разы);
«Краснасельскбудматэрыялы» — $16,9 млн (падваенне страт);
Беларускі цэментны завод — $10,5 млн стратаў.
Заводы выжываюць толькі дзякуючы дзяржаўным датацыям. Урад выдзеліў $12–13 млн на падтрымку, але гэта не вырашае праблемы — попыт на прадукцыю не расце.
Фанера і дрэваапрацоўка: страчаны рынак ЕС
Беларусь таксама актыўна інвесціравала ў мадэрнізацыю дрэваапрацоўчых прадпрыемстваў. Вытворчасць фанеры вырасла, але пасля санкцый ЕС у 2022 годзе рынак збыту значна звузіўся. Да санкцый больш за 40% экспарту драўніны і мэблі ішло ў ЕС, а пасля іх увядзення прадпрыемствы вымушаныя шукаць новыя каналы збыту.
Кампаніі спрабавалі абысці абмежаванні: фанеру прадавалі праз Казахстан ці Кітай. Аднак гэта не пакрывала страты — Кітай закупляе больш танную прадукцыю, што робіць экспарт менш выгадным. У 2023 годзе аб'ём экспарту «Беллесбумпрама» скараціўся на 40%, а буйныя прадпрыемствы апынуліся на мяжы закрыцця.
Калійныя ўгнаеньні і нафтаперапрацоўка: залежнасьць ад Расеі і Кітаю
Пасля страты еўрапейскіх рынкаў беларускія калійныя прадпрыемствы засяродзіліся на Кітаі, які дыктуе нізкія цэны. У выніку экспарт ёсць, але даходы ад яго значна ўпалі.
У складаных умовах працуе і нафтаперапрацоўчая прамысловасць. Пастаўкі нафтапрадуктаў у Еўропу працягнуліся па «шэрых» схемах праз ААЭ, але яны патрабуюць істотных скідак. Рэнтабельнасць прадпрыемстваў зніжаецца, а транспартныя выдаткі растуць.
Машынабудаванне: прадукцыя назапашваецца на складах
Праблемы перавытворчасці закранулі і машынабудаванне. З-за санкцый і зніжэння попыту ў 2022 годзе на складах засталося 72% вырабленай прадукцыі.
Пасьля 2023 году большасьць трактароў і грузавікоў будзе экспартавацца ў Расею, але рынак перанасычаны. Заводы скарачаюць вытворчасць, пераходзяць на 3-4-дзённы працоўны тыдзень і спрабуюць пазбегнуць масавых звальненняў.
Наступствы і перспектывы
Маштабаванне без рэальнага попыту ўжо прывяло да сур'ёзных наступстваў:
Рост запазычанасці – прадпрыемствы атрымліваюць дзяржаўныя субсідыі, але застаюцца стратнымі.
Складскія лішкі - прадукцыя назапашваецца, таму што няма пакупнікоў.
Рызыкі для працоўных месцаў — працоўны тыдзень скарачаецца, заробкі падаюць.
Дзяржаўныя выдаткі — урад выдаткоўвае рэсурсы на падтрымку неканкурэнтаздольных галін.
Калі ў бліжэйшы час новыя рынкі збыту не будуць знойдзеныя, сітуацыя толькі пагоршыцца. Беларускай эканоміцы патрэбны не проста маштабаванне, а стратэгічны падыход да развіцця прамысловасці, арыентаваны на рэальны попыт. Інакш краіна рызыкуе застацца з прадпрыемствамі, якія вырабляюць нікому не патрэбную прадукцыю.
Comentarios