Сёння, 14 чэрвеня, гадавіна гістарычнага мірнага пагаднення паміж Рэччу Паспалітай і Маскоўскім каралеўствам — Палянаўскага міру, падпісанага ў 1634 годзе. Гэтае пагадненьне скончыла жудасную двухгадовую Смаленскую вайну, але фактычна дало перадышку Масковіі і пачала яшчэ больш крывавую вайну пазьней.
Пагадненне было падпісана на рацэ Палянаўцы, у вёсцы Сямлёва, што знаходзілася паміж Вязьмай і Дарагабужам. Асноўныя пункты пагаднення былі наступныя:
Смаленск, Чарнігаў, Ноўгарад-Северскі і іншыя меншыя гарады, захопленыя Масковіяй падчас Смаленскай вайны, засталіся ў складзе Рэчы Паспалітай. Выключэнне склаў Сярпейскі раён з самім горадам Сярпейск, які напярэдадні не ўдалося вызваліць ваенным шляхам;
Рэч Паспалітая адклікала ўсе свае войскі з межаў Маскоўскага царства;
Кароль Польскі і Вялікі Князь Літоўскі Уладзіслаў IV Ваза адмовіўся ад прэтэнзій на маскоўскі прастол і тытул «цар маскоўскі»;
Масковія павінна была выплаціць Рэчы Паспалітай кантрыбуцыю ў памеры 200 тысяч тагачасных рублёў срэбрам;
Неадкладны абмен усіх палонных.
Мірнае пагадненне дазволіла канчаткова завяршыць маскоўска-польска-польскую вайну 1632-1634 гг. (у якой, у прыватнасці, удзельнічалі запарожскія казакі), якая вялася за Чарнігава-Северскія і Смаленскія землі.
Вернемся крыху назад і разгледзім, што насамрэч прывяло да гэтага дагавора і як развіваліся падзеі самой Смаленскай вайны.
Маскоўскае войска пачатку XVII стагодзьдзя было вельмі страката ўзброенае і складалася пераважна са слаба навучанай шляхецкай кавалерыі, некалькіх стралецкіх палкоў, атрадаў казакоў і татараў. Усе яны тактычна саступалі арміям Рэчы Паспалітай і Швецыі. Гэта разумела і «рада баярская», якая, нягледзячы на жаласны стан казны, пагадзілася на вярбоўку наёмнікаў за мяжой. Гэта павялічыла памер арміі, але толькі яшчэ больш разнастаіла рыштунак і ўскладніла кіраванне вялікай колькасцю падраздзяленняў. Фактычна стан арміі таго перыяду цалкам адпавядаў стану Маскоўскай імперыі ў цэлым.
Палкоўнік маскоўскай службы Аляксандр Леслі быў накіраваны ў Швецыю, каб набраць тысячы мушкецёраў. Мушкеты з зарадамі, шаблі і стрэльбы куплялі таксама ў Швецыі, Даніі і Англіі. У выніку Леслі набраў каля чатырох тысяч наймітаў, з якіх пазней было сфарміравана некалькі палкоў. Цар Міхаіл Раманаў скарыстаўся бездзяржаўнасцю, якая пачалася ў Вялікім Княстве Літоўскім і Каралеўстве Польскім пасля смерці Жыгімонта Вазы 30 красавіка 1632 г., і накіраваў на Смаленск 24-тысячнае войска пад камандаваннем ваяводы Міхайла Шэіна.
У кастрычніку - снежні 1632 г. варожыя маскоўскія войскі занялі гарады Сарпейск, Дарагабуж, Белы, Рослаў, Трубецк, Старадуб, Почап, Ноўгарад-Северскі, Батурын, Невель, Себеж, Красны і інш. У снежні 1632 г. армія Шэіна дасягнула колькасці 32 тыс. чалавек пры 151 гармаце. У студзені 1633 г. маскоўскае войска пачало аблогу Смаленска.
Тым часам новаабраны кароль Рэчы Паспалітай Уладзіслаў IV Ваза, сабраўшы пад Варшавай 15-тысячнае войска, у маі 1633 г. павёў яго на дапамогу Смаленску. 22 жніўня на рацэ Жорнаўцы кароль сустрэўся з гетманам Радзівілам і ваяводам Гансеўскім, у выніку 25 жніўня 1633 г. аб’яднанае 25-тысячнае войска Рэчы Паспалітай падышло да Смаленска.
Пасля некалькіх бітваў войска на чале з Уладзіславам IV у верасні адкінула маскавітаў ад горада і неўзабаве акружыла маскоўскі ўмацаваны лагер пад Смаленскам. Акрамя таго, аддзел, накіраваны Уладзіславам Вазай у Дарагабуж, знішчыў харчовыя запасы, прызначаныя для рэзерву маскоўскага войска, які ішоў на дапамогу войску Шэіна, адзначае гісторык Анатоль Грыцкевіч.
Тым часам войска Рэчы Паспалітай было ўзмоцнена 20-тысячным запарожскім войскам на чале з гетманам Арэндарэнкам. Пасля 4 месяцаў баёў у акружэнні 15 лютага 1634 г. ваявода Міхаіл Шэін пачаў перамовы аб капітуляцыі і 21 лютага падпісаў акт аб ганаровай капітуляцыі перад польскім гетманам Крыштапам Радзівілам.
Згодна з умовамі капітуляцыі, рэшткі маскоўскага войска (8 тыс. чалавек) з асабістай зброяй адышлі да дзяржаўнай мяжы, але пакінулі ўсе 123 гарматы, 129 харугваў, правіянт і рыштунак. Маскоўскае войска пакінула ў лагерах 2000 хворых і параненых, якія пасля выздараўлення павінны былі вярнуцца дадому. Найміты Шэіна перайшлі на службу да Рэчы Паспалітай. Пасля прыбыцця ў Маскву Міхаіл Шэін быў абвінавачаны ў дзяржаўнай здрадзе і пакараны смерцю.
Пасля ўсіх гэтых падзей падпісанне мірнага дагавора на пералічаных умовах выглядала сур'ёзным поспехам у барацьбе з варожым усходнім суседам. Але ваенны патэнцыял маскавітаў не быў знішчаны, і частка зямель (Сярпейская) засталася пад імі. У выніку гэта вылілася ў новую, яшчэ больш страшную і разбуральную вайну праз 2 дзесяцігоддзі — крывавы патоп 1654-1667 гг., калі Маскоўскае царства змагло вярнуць страчанае.
Цяпер гэтая дамова — гістарычны напамін усім нам, чаго варты падпісаны мір з Масквой — увесь мірны час ён выкарыстае для падрыхтоўкі да новай вайны
Comments