8 і 9 мая ААН стварыла дзень памяці аб ахвярах Другой сусветнай вайны, прызнаючы, што некаторыя краіны могуць адзначыць свае дні вызвалення і дні перамогі.
На працягу дзесяцігоддзяў святкаванне гэтага дня разышлося па двух паралельных шляхах, і адно і тое ж свята набыло прынцыпова розны сэнс.
У Еўропе 8 мая, Дзень перамогі ў Еўропе, таксама з'яўляецца днём памяці загінуўшых у дзвюх сусветных войнах. Дзень самага цяжкага гістарычнага ўрока. На наступны дзень, 9 мая, адзначаецца Дзень Еўропы. У гэтым ёсць сімвалізм: 8-га ўспамінаюць наступствы войнаў у падзеленай Еўропе, 9-га — яе аб'яднанне, каб не дапусціць іх паўтарэння.
У Савецкім Саюзе пайшлі зусім па іншай траекторыі. Калі пры Сталіне і пры Хрушчове 9 траўня нават не было выхадным днём, то пры Брэжневе быў узяты курс на раскошнае святкаванне гэтага дня як чарговага «дня ўрачыстасці расейскай зброі». З тых часоў антываеннае свята стала набываць агрэсіўны падтэкст: трэба было не столькі ўспомніць страшныя ахвяры, колькі ганарыцца веліччу Перамогі.
Гэты курс дасягнуў апогеі ўжо ў Расійскай Федэрацыі Пуціна. Наратыў «гэта не павінна паўтарыцца» змяніўся на прама супрацьлеглы — «можам паўтарыць!». Згадкі пра ахвяр адышлі на другі план, пошукі магіл загінуўшых савецкіх воінаў сталі справай асобных энтузіястаў, а дзе-нідзе зруйнавалі існуючыя могілкі дзеля новых забудоў... Ветэраны ператвараліся ў жывых мумій: іх урачыста «выносілі» на свята і забывалі пра іх на ўвесь год, а калі яны яны амаль скончыліся, іх замянілі менш праблемнымі выявамі памерлых продкаў. Зьявіліся новыя абрады і новыя сымбалі — у прыватнасьці, «георгіеўская стужка», а гістарычная памяць пра Другую сусьветную вайну ў яе прыхарошаным выглядзе стала асновай расейскага нацыянальнага міту і служкай расейскай зьнешняй палітыкі. Нават Парад Перамогі ў Маскве апошнія пятнаццаць гадоў працаваў барометрам павагі сусветных лідараў да прэзідэнта Расіі Уладзіміра Пуціна — хто прыедзе гэтым разам? Адзначым, што з пачаткам масавага ўварвання РФ ва Украіну гэты барометр паказвае надзвычай нізкія значэнні.
У гэтым аспекце вельмі цікавая Беларусь — краіна, якая панесла найбольшыя страты падчас Другой сусветнай вайны, краіна, дзе загінула амаль траціна яе жыхароў. Гэта вельмі кепска ўпісваецца ў расейскі міт: беларускае кіно пра Вялікую вайну — гэта «Ідзі і глядзі» Клімава-Адамовіча, а не «Цытадэль» Міхалкова. Пафас «дойдзем да Ла-Манша» беларусам чужы. Па сутнасці, беларусам павінен быць нашмат бліжэй еўрапейскі падыход — стаўленне да Другой сусветнай вайны як да вайны, якая павінна быць апошняй на еўрапейскім кантыненце. Урок, які не засвоілі расейцы, для беларусаў — натуральныя веды.
Як насамрэч? Фактычна, як і ў многіх іншых вымярэннях, Беларусь тут затрымалася паміж Усходам і Захадам. З аднаго боку, гэта замена георгіеўскай стужкі на яблыневы цвет, значна меншы ўзровень ваеннага пафасу і заўважнае жаданне афіцыйнага Мінска не сесці ў расейскую ідэалагічную лодку. З іншага боку, фармат адзначэння страшнай і вялікай даты па-ранейшаму цягнецца да Брэжнева: канцэрты і «вогненная феерыя салюту» на фоне адсутнасці дзейснага дзяржаўнага фінансавання знаходкі і пахавання целаў загінуўшых.
Тут наспелі перамены, і недзе ўнутры ўсе гэта разумеюць. Нават адсутнасць Лукашэнкі на сёлетнім парадзе ў Маскве сведчыць аб тым, што ў будучыні Беларусі так ці інакш давядзецца вызначацца з бачаннем уласнай гісторыі, асобнай ад расійскага бразгання зброяй і медалямі. Аднак застаецца пытанне, ці ўвойдзе Беларусь у еўрапейскі кантэкст, ці будзе шукаць трэці, асаблівы шлях.
Comments