Уявіце сабе Украіну, у якой гісторыя пайшла інакш і не адбылося ні ўтварэння Кіеўскага патрыярхату, ні адраджэння грэка-каталіцкай царквы. Некаторыя парафіі на Захадзе далучыліся да Рымска-каталіцкай царквы, а большасьць склала прарасейская УПЦ Маскоўскага патрыярхату.
Гэта даволі прыблізнае, але паказальнае апісанне таго, што адбылося ў Беларусі пасля здабыцця краінай незалежнасці.
Цяпер рэлігійнымі сябе лічаць 58,9% насельніцтва Беларусі. У параўнанні і з Расійскай Федэрацыяй, і з Украінай беларускае грамадства больш свецкае: рэлігійныя арганізацыі менш уплываюць на жыццё і палітычную ідэнтыфікацыю грамадзян.
Статыстыка стаўлення грамадзян да той ці іншай рэлігіі ў Рэспубліцы Беларусь некалькі састарэла: апошняе дзяржаўнае даследаванне праводзілася ў 2012 годзе. Паводле яго слоў:
- 83% вернікаў лічаць сябе праваслаўнымі,
- 12% - католікі.
- 4% - прадстаўнікі іншых рэлігій.
Гэтая афіцыйная статыстыка выклікае пэўныя сумневы ў сувязі з хаця б невялікім адсоткам пратэстанцкіх дэнамінацый, якія дэ-факта даволі шырока прадстаўлены ў Беларусі.
Па стане на 2022 год у Рэспубліцы Беларусь афіцыйна зарэгістраваны:
3409 прыходаў Беларускай Праваслаўнай Царквы (Экзархат РПЦ)
1726 прыходаў хрысціян веры евангельскай
526 рымска-каталіцкіх парафій
500 прыходаў евангельскіх хрысціян-баптыстаў
281 Парафія адвентыстаў сёмага дня
Іншыя канфесіі (іншыя пратэстанцкія, католікі, стараверы) малалікія. Асобна прадстаўлены нешматлікія іудзейская і мусульманская абшчыны.
Найбуйнейшая рэлігійная арганізацыя краіны Беларуская праваслаўная царква фактычна і кананічна з'яўляецца экзархатам Рускай праваслаўнай царквы. То бок яе частка ў асобнай краіне. Гэта нават не той аўтаномны статус, які мае Ўкраінская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхату. Як частка РПЦ яна актыўна выкарыстоўваецца як сродак мяккай сілы і рухавік канцэпцыі «русского мира».
Паказальны прыклад кіраўніка царквы ў 2013-2021 гадах мітрапаліта Паўла (Панамарова). Ён быў грамадзянінам Расеі, які да прызначэньня ва ўпраўленьне БПЦ ня меў дачыненьня да Беларусі. Гэта выклікала пэўны пратэст сярод беларускага духавенства, епіскапату і вернікаў, але ён, як і многія беларускія пратэсты, меў надзвычай памяркоўныя праявы.
Аднак з гісторыяй мітрапаліта Паўла звязаны яшчэ два паказальныя аспекты. Пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года ў Беларусі Мітрапаліт павіншаваў Аляксандра Лукашэнку з перамогай. Але пасля жорсткага разгону дэманстрацый ён папрасіў прабачэння за гэта, асудзіў гвалт і наведаў пацярпелых у шпіталях. Аднак цяжка вызначыць, галоўнай часткай ягонай матывацыі было душпастырскае сумленне ці намаганні Расейскай Федэрацыі аслабіць пазіцыі Лукашэнкі.
Пасля гэтага мітрапаліт Павел падаў у Маскву прашэнне аб адстаўцы з кіраўніцтва БПЦ і вярнуўся ў Расію. Відавочна, што гэтае рашэньне было прынятае пад ціскам беларускіх уладаў. Яго пераемнік, цяперашні кіраўнік БПЦ мітрапаліт Веніямін (Тупека) — першы этнічны беларус на гэтай пасадзе. Аднак ён адназначна кампрамісная фігура: з аднаго боку, ён ляяльны да Аляксандра Лукашэнкі, з другога — катэгарычны прыхільнік канцэпцыі падпарадкаваньня беларускай царквы Маскве.
Падчас масавых пратэстаў у Беларусі ў 2020-2021 гадах асобныя прадстаўнікі Беларускай праваслаўнай царквы так ці інакш падтрымлівалі пратэстоўцаў, спасылаючыся не столькі на палітычныя, колькі на тэалагічныя і маральныя прынцыпы. Аднак адзіным епіскапам, які непасрэдна стаў на іх бок, быў архіепіскап Гродзенскі і Ваўковы Арцемій (Кішчанка). У 2021 годзе Руская праваслаўная царква па просьбе мітрапаліта Веніяміна спачыла яго «па стане здароўя».
Увогуле, цяпер беларуская царква знаходзіцца пад падвойным кантролем цяперашняга ўзурпатара дзяржаўнай улады Аляксандра Лукашэнкі і Расейскай праваслаўнай царквы.
Ёсць адзінкавыя выключэнні. Так, у Каардынацыйнай радзе беларускай апазіцыі існуе працоўная група «Хрысціянская візія», якая стаіць на дэмакратычных, антываенных і праўкраінскіх пазіцыях. Таксама гучаць асобныя галасы царквы ў дыяспары — у прыватнасьці, сьвятар і папулярны багаслоў Аляксандар Шрамко, якога за апазыцыйныя настроі забаранілі ў служэньні і вымушана зьехалі ў Літву.
Асобна важна адзначыць, што сярод праваслаўных у Беларусі, у адрозьненьні ад Украіны, няма наўпроставай карэляцыі паміж прадэмакратычнымі і антымаскоўскімі поглядамі!
Прычына таму - Аляксандр Лукашэнка. Сярод беларусаў існуе меркаванне, што калі БПЦ атрымае большую аўтаномію ад Масквы, яна ператворыцца ў «кішэнную царкву» ўзурпатара.
Больш за тое, у рамках шантажу расейскага кіраўніцтва Аляксандар Лукашэнка ў свой час «зандзіраваў пытаньне» магчымага набыцьця БПЦ аўтакефальнага статусу. Чым узмацніў згаданыя страхі. Але цяпер пытаньне аўтакефаліі БПЦ не стаіць на парадку дня ні ў Беларусі, ні ў сусьветным праваслаўі.
Рыма-каталіцтва ў Беларусі мае найбольшы ўплыў у заходніх рэгіёнах краіны, але прысутнічае па ўсёй краіне. Кіруючы орган — Канферэнцыя Біскупаў. РКЦ у Беларусі падзелена на чатыры дыяцэзіі, якія ахопліваюць тэрыторыю ўсёй краіны. Ёсьць і Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква, але яе колькасьць і ўплыў вельмі нізкія — усяго 14 парафіяў у краіне.
Беларускія ўлады лічаць католікаў «няшчаслівымі»: падчас пратэстаў 2020 года найбольшую па колькасці парафій Мінска-Магілянская дыяцэзія і яе кіраўнік Тадэвуш Кандрусевіч наўпрост падтрымалі пратэстоўцаў. Апошняга рэжым Лукашэнкі закляйміў «польскім агентам», абвясціў аб пазбаўленні беларускага грамадзянства і проста не дазволіў вярнуцца з замежнай паездкі. Новага кіраўніка дыяцэзіі Ватыкан прызначыў усяго за год.
Падсумоўваючы: беларуская царкоўна-палітычная сітуацыя больш складаная, чым украінская. Большасць вернікаў у краіне з'яўляюцца праваслаўнымі ў складзе РПЦ, а епіскапат знаходзіцца пад уплывам Лукашэнкі і Масквы адначасова. Рэжым Лукашэнкі не цураецца прамых рэпрэсіяў супраць духавенства.
Аднак беларускія хрысціяне здольныя выказваць пратэст — гэта было прадэманстравана падчас дэманстрацый 2020-2021 гадоў. Нават лаяльнае да ўладаў духавенства досыць асцярожна, каб выказаць здагадку, што яно не будзе браць такога актыўнага ўдзелу ў распальванні ваяўнічых дзеянняў, як гэта робяць іх маскоўскія калегі. Нават больш: у выпадку ўзброенага канфлікту са шматлікімі ахвярамі можна чакаць ад царквы асцярожнасці і пераходу да рыторыкі прымірэння.
Comments